جواد نوراللهی*
انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس نیز میراث فرهنگی و سیاسی گرانبهایی است که توسط تمام اقوام و اقلیت‌های دینی خلق شد و همه آن ها (اعم از آذری، کرد، بلوچ، عرب، ترکمن و ...) و نیز هموطنان مسیحی، زردشتی و کلیمی با تأثیرپذیری از همان عوامل (ایرانی و اسلامی بودن) درخلق آن نقش محوری داشتند. جمهوری اسلامی ایران کشوری با قومیت‌های متنوع است. ایران دارای شش قوم رسمی (فارس، ترک، کرد، عرب، بلوچ و ترکمن) بوده و علاوه بر آن با همدیگر اشتراکات فرهنگی، تاریخی، مذهبی و علایق ژئوپلیتیکی زیادی دارند.
برخلاف نام و نشان بسیاری ازکشورهای غیرمرتبط با ادیان، اقوام و زبان های رایج که هیچ ارتباطی با هویت ملی مردمان خود ندارند، نام ایران نشان دهنده هویت جمعی همه ایرانیان و بیانگر وجود اقوام گوناگون، پیروان مذاهب مختلف و گویشوران به زبان‌ها و گویش‌هایی متنوع است که همگی ایرانی خوانده می شوند. در واقع، گوناگونی در ایران عامل همگرایی و تعاملات درونی است که به تکامل ملی می انجامد و عامل واگرایی نیست.
مروری بر وضعیت حاکم بر دفاع مقدس و ترکیب جمعیتی رزمندگان اسلام از قومیت‌ها و مذاهب مختلف گویای آن است که بعد از انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی، دفاع مقدس نیز تجلی همبستگی و تقویت هویت ملی ایرانیان بوده است. حتی میزان اعتماد سیاسی مردم به مسئولان در این دوران به نحو شگفت‌انگیزی بالا بوده است.
از جمله نمادهای تقویت هویت و اتحاد ملی حضور اقلیت‌های دینی و اقوام مختلف در دفاع مقدس است. واقعیت آن است که در جنگ تحمیلی مسائل فرعی کنار گذاشته شد و تمامی اقوام و مذاهب اعم از مسیحی و مسلمان یکپارچه به میدان آمدند و همین اتحاد باعث به سرانجام رسیدن دفاع مقدس شد.
موقعیت اقوام ایرانی در حال حاضر چنین است؛ بعد از فارس‌ها که بزرگترین گروه جمعیتی ایران البته با گویش‌های مختلف هستند، قوم آذری، بزرگترین قوم در ترکیب ملّی ایران است. این قوم عمدتاً در بخش شمال غربی ایران، در استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان و قزوین استقرار داشته و ادامۀ آن به استان همدان و غرب گیلان گسترش یافته است.
کردها، پس از فارس‌ها و آذری‌ها، سومین گروه از ملّت ایران به شمار می‌آیند. این قوم در حال حاضر در غرب کشور در استان‌های کردستان، جنوب آذربایجان غربی و بخش‌هایی از استان‌های کرمانشاهان و ایلام مستقر هستند. این ناحیه بخشی از منطقۀ کرد نشین، مشتمل بر نواحی شمال عراق، جنوب شرقی ترکیه و شمال شرقی سوریه است. دستجاتی از این قوم در شمال خراسان و گروهی نیز در کشور ارمنستان به صورت اقلیت قومی به سر می‌برند. قوم عرب، قلمرو اصلی قوم عرب استان خوزستان واقع در جنوب غربی ایران است. قوم بلوچ، در ناحیۀ جغرافیایی مشتمل بر جنوب شرقی ایران (منطقه بلوچستان)، جنوب غربی افغانستان و غرب پاکستان مستقر است. از نظر مذهبی اقلیت بلوچ ایران، اهل سنت هستند و از این جهت نیز، با بلوچ‌ها و قلمرو اهل سنت پاکستان شبه قارۀ هند مجانست و با بخش مرکزی ایران تفاوت دارند. می‌توان گفت میان جمعیت اقوام ایرانی و تعداد شهدای جنگ تحمیلی نیز رابطه مستقیم وجود دارد، به این معنا که با توجه به میزان جمعیت مناطق متشکل از اقوام ایرانی به جز فارس، تعداد شهدا و ایثارگران رابطه مستقیم وجود دارد. این بدین معناست که اقوام ایرانی همگام با هم در دفاع از میهن اسلامی نقش آفرین بوده‌اند.
هدف این نوشتار نقش اقلیت‌های دینی و اقوام ایرانی در دفاع مقدس به منزله تجلی اتحاد ملی بود. بررسی‌های موجود نشان می‌دهد اقلیت‌های دینی و اقوام مختلف ایرانی نقشی هماهنگ در دفاع مقدس در حفاظت از کشور و نظام اسلامی داشته‌اند. اگرچه اقوام ایرانی هر یک بخشی از پیکره ایران را تشکیل می‌دهند و نمی‌توان گسل‌های مصنوعی میان اقوام را تاریخی دانست، ولی کوشش دشمنان انقلاب و نظام اسلامی همواره بر واقعی جلوه دادن این گسل‌ها و تعمیق و تشدید آنها بوده است. جنگ تحمیلی به منزله عرصه پیوند و اتحاد اقوام ایرانی در دفاع از میهن اسلامی تجربه ارزشمندی است که در عصر کنونی نیز قابل بهره‌برداری است. وجود برخی زمینه‌ها در جامعه اقلیت‌های دینی در کشور نقش مهمی در پیشرفت و رشد کشور دارد.
بنابراین، پایداری فراگیری اجتماع ملی در جامعه ایران از یک سو به مناسبات دولت ملی با اقلیت‌های دینی مذهبی کشور و از سوی دیگر به کم و کیف روابط ادیان و مذاهب با یکدیگر متکی است. اتحاد و انسجام ملی برای پایدار ماندن اجتماع یک نیاز و ضرورت اساسی است که همواره باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
بدیهی است به میزانی که تنوع قومی و مذهبی در جامعه بیشتر باشد، مسائل اجتماعی پیچیده‌تر و حل آنها با دشواری‌های بیشتری همراه است، و یکی از دغدغه‌های اساسی در چنین جوامعی دستیابی به وحدت و یکپارچگی ملی است. تجربه 8 سال دفاع مقدس و دفاع همگام ایرانیان از اقوام و‌ آیین‌های مختلف نشان‌دهنده امکان بازآفرینی و تداوم اتحاد ملی در رسیدن به دیگر اهداف و در دوره‌های پسا جنگ می‌باشد.
*خبرنگار